Қылмыстық жауапкершілікке тарту мерзімінің өтуі
📘 ЖАЛПЫ СИПАТТАМА
ҚР ҚК-нің 88-бабы кәмелетке толмаған жасында қылмыс жасаған адамдарға қатысты қылмыстық жауапкершілікке тарту мен үкімді орындау мерзімдерінің жеңілдетілген тәртібін көздейді.
⚖️ Бұл — қылмыстық жауапкершіліктің гумандылық қағидаты мен жасөспірімдерге қатысты ерекшеліктерін айқындайтын норма. Ол мынадай жайттарды ескереді:
· жас ерекшеліктеріне байланысты психиканың дамуы;
· ерік пен сананың жеткіліксіз жетілуі;
· жазадан гөрі тәрбиелеу басымдығы.
🔍 МЕРЗІМДІҢ ӨТУІ ҰҒЫМЫ
Давность мерзімі — бұл заңмен белгіленген уақыт шегі, ол өткен соң:
· адам қылмыстық жауапкершілікке тартылмайды;
· немесе сот үкімі орындалмайды.
📌 Жалпы тәртіп ҚР ҚК-нің 71 және 77-баптарымен реттеледі. 88-бап — бұл ерекше норма, ол кәмелетке толмағандарға қатысты бұл ережелерді өзгертеді.
📑 ҚР ҚК 88-БАБЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
🔹 Формулировкасы:«Қылмыстық жауаптылықтан немесе жазадан босатылған кезде кәмелетке толмағандарға қатысты қылмыстық жауаптылыққа тарту немесе үкімді орындау мерзімдері екі есе қысқартылады».
Бұл мынадай мәнге ие:
| Давность санаты | Жалпы мерзім (ҚК 71-бап) | Кәмелетке толмағандар үшін (ҚК 88-бап) |
|---|---|---|
| Құқық бұзушылық | 2 жыл | 1 жыл |
| Онша ауыр емес қылмыс | 5 жыл | 2 жыл 6 ай |
| Орташа ауырлықтағы | 10 жыл | 5 жыл |
| Ауыр | 15 жыл | 7 жыл 6 ай |
| Ерекше ауыр | 20 жыл | 10 жыл |
⚖️ ҚҰҚЫҚТЫҚ ТАБИҒАТЫ
🟩 88-бап мынадай екі жағдайды реттейді:
- Жауапкершілікке тарту мерзімі:
· қылмыстық істі қозғауға бола ма — соны анықтауда қолданылады;
· ҚР ҚПК 35-бабы — сотқа дейінгі тергеп-тексеруді тоқтатудың негізі ретінде.
- Үкімді орындау мерзімі (ҚК 77-бабы):
· егер адамға қатысты үкім белгіленген мерзімде орындалмаған болса;
· бұл ретте адамның жасырынған-жасырынбағаны маңызды емес — бастысы, үкім орындалмағаны.
🧩 ҚОЛДАНУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
✅ Қылмыс жасалған кездегі жас — негізгі өлшем
Егер адам іс қозғалғанға дейін немесе үкім шығарылғанға дейін кәмелетке толып кетсе де, егер қылмыс 18 жасқа дейін жасалса — қысқартылған мерзім қолданылады.
📌 Мысал: 2020 жылы 16 жастағы адам орташа ауырлықтағы қылмыс жасады. 2025 жылы (21 жасында) ұсталды. 10 жылдың орнына 5 жылдық мерзім есептеледі, егер ол мерзім өтіп кетсе — іс қозғалмайды.
✅ Давность қолданылмайтын қылмыстарға таралмайды
Кейбір қылмыстар бойынша заңда мерзімнің қолданылмайтыны нақты көрсетілген (ҚК 71-бабы 5-бөлігі):
· адамзатқа қарсы қылмыстар;
· геноцид (ҚК 168-бап);
· мемлекеттік қайраткердің өміріне қастандық жасау.
📌 Мұндай жағдайларда, қылмыс кәмелетке толмаған кезде жасалса да, 88-баптағы жеңілдік қолданылмайды.
✅ Жазадан босатумен байланысы
Егер кәмелетке толмаған адам жазадан босатылса (мысалы, рақымшылықпен — ҚК 78-бабы, не сырқат бойынша — ҚК 76-бабы), және үкім орындалмаған болса, онда ҚК 77-бабындағы мерзімнің жартысы есептеледі.
📎 БАЙЛАНЫСТЫ БАПТАР
📜 ҚР Қылмыстық кодексі:
· 71-бап — жауапкершілікке тарту мерзімі;
· 77-бап — үкімді орындау мерзімінің өтуіне байланысты босату;
· 15-бап — қылмыстық жауапкершілік жасы;
· 72–87-баптар — кәмелетке толмағандарға қатысты өзге де жеңілдіктер;
· 78-бап — рақымшылық пен кешірім;
· ҚПК 35-бабы — сотқа дейінгі өндірісті тоқтату негіздері.
🌍 Халықаралық стандарттар:
· БҰҰ-ның Бала құқықтары туралы конвенциясы (1989):o 40-бап — балаларға арналған ерекше рәсімдер;o 4(a)-тармақ — қалпына келтіру мен әлеуметтендіруге бағытталған шаралар.
· БҰҰ-ның Пекин ережелері (1985):o 5.1, 17.1 — жасөспірімдер істерін жедел қараудың басымдығы;o 19.1 — жас ерекшеліктерін ескеретін, адамгершілікке сай шаралар.
⚠️ ҚОЛДАНУДАҒЫ МӘСЕЛЕЛІ МӘСЕЛЕЛЕР
1. Мерзімді есептеу тәсілдеріндегі бірізділіктің болмауы — әсіресе ұзақ іздестіру кезіндегі мерзімнің басталу сәті даулы болуы мүмкін.
2. Соттың жас ерекшеліктерін ескермеуі — кейде қысқартылған мерзімдер қолданылмайды, себебі жасты дұрыс сараламау кездеседі.
3. Қылмысты ауырлату арқылы мерзімнен айналып өту — тергеу органдары кейде қылмысты анағұрлым ауыр баппен саралап, мерзімнің өтіп кетпеуін көздейді.
📍 ПРАКТИКАЛЫҚ МЫСАЛ
№ 2-346/2022 ісі: 17 жастағы жасөспірім 2017 жылы алаяқтық жасаған (ҚК 190-бабы 1-бөлігі). 2022 жылы (22 жасында) табылды. Тергеуші іс қозғады, бірақ адвокат мерзімнің өтуіне байланысты істі тоқтатуды сұрап, өтініш берді. Сот өтінішті қанағаттандырып, ҚК 88-бабына сәйкес 2 жыл 6 ай мерзім қолданылатынын көрсетті және істі тоқтатты.
✅ ҚОРЫТЫНДЫ
ҚР ҚК-нің 88-бабы — кәмелетке толмағандардың құқықтарын қорғаудың маңызды құралы. Ол:
· құқық бұзушының жас ерекшелігін есепке алады;
· ескі істер бойынша қудалауды азайтады;
· жастарды артық қылмыстық жауапкершілікке тартудан қорғайды.
Бұл норма Қазақстанның ювеналды әділет саласындағы халықаралық міндеттемелеріне сәйкес келеді және тәрбиелік, пробациялық шаралармен бірге қолданылуы тиіс.
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
